Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu zaprasza na warsztaty otwarte z języków izolowanych (fiński, baskijski, estoński). Znajomość tych języków nie jest wymagana.
Niezwykłe historie za kulisami nowszych powieści fińskich. Podczas otwartych warsztatów z prezentacją slajdów opowiemy o nieznanych, a ciekawych kulisach kilku przekładów nowszej literatury fińskiej – przekładów zarówno z języka fińskiego, jak i szwedzkiego, gdyż oba są oficjalnymi językami Finlandii. Wspomnimy o niezwykłej historii fińskich imigrantów w Stanach Zjednoczonych, która stanowi tło pewnej dotąd niewydanej w Polsce powieści fińskiej autorstwa Katji Kettu, i przy okazji opowiemy o nadzwyczaj interesujących cechach języka fińskiego, które przysparzają niekiedy sporych kłopotów tłumaczom literatury na języki indoeuropejskie, a w szczególności zaś na języki słowiańskie, takie jak polski. Pod koniec warsztatów uczestnicy otrzymają karty pracy, które spróbujemy wspólnie wypełnić.
Język baskijski to jedna z największych zagadek lingwistyki – rozbrzmiewał w Pirenejach, zanim jeszcze pojawiły się tam języki indoeuropejskie. Niesklasyfikowany, bez znanych krewnych, przetrwał w Kraju Basków zarówno po stronie hiszpańskiej, jak i francuskiej, zachowując wyjątkową tożsamość. Jego gramatyka intryguje – forma czasownika może jednocześnie odzwierciedlać cechy podmiotu i dopełnień w zdaniu, a bogactwo przypadków i nietypowy szyk słów wymykają się szkolnym schematom. Podczas warsztatu odkryjemy sekrety języka baskijskiego, rozwikłamy kilka teorii o jego pochodzeniu i sprawdzimy, jak to możliwe, że język tak mały przetrwał tysiąclecia, pozostając jedną z największych lingwistycznych tajemnic.
W trakcie spotkania poświęconego językowi estońskiemu posłuchamy o należącym do podrodziny ugrofińskiej języku estońskim i zaklętym w nim specyficznym obrazie świata. Poznamy parę tajników estońskiej gramatyki i fonetyki. Czy słyszeliście, że podobnie jaki fiński, estoński to jeden z najbardziej równościowych języków świata, nie rozróżnia bowiem rodzaju? Mówienie po estońsku może też przypominać melorecytację lub śpiew – ze względu na trzy długości wymawiania głosek, co nadaje tej mowie jednocześnie oddechu i rytmu. Zastanowimy się, jakie ciekawostki i trudności można napotkać w przekładzie z języka estońskiego na języki słowiańskie – a to na przykładzie paru wydanych po polsku tłumaczeń znanych i cenionych w Estonii powieści, m.in.: „Rehepapp ehk November” – czyli „Listopadowe porzeczki” (2021) pióra Andrusa Kivirähka, „Mees, kes teadis ussisõnu” – „Człowiek, który znał mowę węży” (2020) tego samego autora oraz „Serafima ja Bogdan” – „Serafima i Bogdan” (2025) Vahura Afansjeva.
Warsztaty odbędą się 8 listopada 2025 (sobota), w godzinach 15.00–18.00 (Sesja 1: 15.00–16.00, Sesja 2: 16.00–17.00, Sesja 3: 17.00–18.00) w kinie Popiół i Diament. Udział bezpłatny, liczba miejsc ograniczona, wejściówki do odebrania w kasach Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu.
Prowadzący
Sebastian Musielak – tłumacz literatury fińskiej i anglojęzycznej, absolwent filologii fińskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pracował jako tłumacz ustny w fabryce autobusów we Wrocławiu i stoczni Aker Yards w Helsinkach. Od ćwierćwiecza tłumaczy literaturę dla najlepszych polskich wydawców, jest autorem przekładów powieści m.in. Leeny Lehtolainen, Sofi Oksanen, Miki Waltariego, Tommiego Kinnunena, Leeny Krohn, Arta Paasilinny, Laury Lindstedt, Pajtima Statovciego czy Mikiego Liukkonena. Członek Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, mentor i nauczyciel przekładu, co dwa lata prowadzi w Helsinkach międzynarodowy kurs dla początkujących tłumaczy literatury fińskiej organizowany przez FILI (Finnish Literature Exchange) i fiński Wydział Oświaty. W 2008 roku został laureatem nagrody czasopisma „Literatura na Świecie” w kategorii „Nowy głos” za przekład powieści „Kobieta pułkownika” Daniela Katza. W 2023 Europejskie Stowarzyszenie Science-Fiction uhonorowało go wpisem do swojego Hall of Fame za przekład „Polowania na małego szczupaka” Juhaniego Karili, za który był w tym samym roku nominowany do nagrody translatorskiej im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego. W 2025 roku otrzymał nadawany przez Prezydenta Finlandii Krzyż Kawalerski Orderu Białej Róży Finlandii.
Alicja Jankowiak – magister filologii w zakresie etnolingwistyki (hiszpański i baskijski), absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od 2001 roku zgłębia piękno i tajemnice baskijskiego. Wielokrotna stypendystka fundacji Aurten Bai w Kraju Basków, uczestniczka kursów językowych w Zornotza-Amorebieta i Arantzazu. Ambasadorka języka i kultury baskijskiej w Poznaniu – współorganizowała m.in. Dni Baskijskie, Korrikę, Noc Naukowców, a także wizyty telewizji EiTB. Tłumaczy literaturę baskijską na polski (m.in. Karmele Jaio, Arantxa Iturbe, Eider Rodriguez, Xabier Montoia, Harkaitz Cano), a także współpracuje z Instytutem Etxepare z San Sebastián. Chętnie dzieli się swoją pasją, publikując artykuły popularyzujące wiedzę o języku i kulturze Basków.
Anna Michalczuk-Podlecki – opolanka, absolwentka filologii polskiej i doktor nauk humanistycznych Uniwersytetu Wrocławskiego, członkini Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, tłumaczka literatury estońskiej. Studiowała i pracowała jako lektorka języka polskiego na Uniwersytecie w Tartu; często powraca do ulubionego kraju, odwiedzając przyjaciół i estońskie księgarnie. W jej przekładzie ukazała się głośna w Estonii powieść Andrusa Kivirähka „Człowiek, który znał mowę węży” (Marpress, seria „Bałtyk”). Tytuł ten znalazł się na długiej liście Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus oraz w finałowej piątce nominacji do nagrody Ambasador Nowej Europy przyznawanej przez Europejskie Centrum Solidarności. Kolejną kultową w Estonii powieść tego samego autora, pod polskim tytułem „Listopadowe porzeczki”, opublikowało Wydawnictwo Literackie. Również ta książka znalazła się na długiej liście Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus. Anna Michalczuk-Podlecki tłumaczy także literaturę dla dzieci i młodzieży, głównie dla wydawnictwa Widnokrąg oraz Finebooks, twórczyń i twórców w Estonii znanych i niezwykle cenionych. To m.in. Piret Raud, Reeli Reinaus, Anti Saar oraz Edgar Valter. Jej najnowszy przekład to powieść Vahura Afanasjeva „Serafima i Bogdan” dla wydawnictwa Pogranicze; saga opisująca losy tytułowego rodzeństwa oraz kilku starowierskich wsi na estońskim brzegu jeziora Pejpus.
„Tłumacz w muzeum” to cykl wydarzeń organizowany przez Muzeum Pana Tadeusza, prowadzony przez Gabinet Literacki im. Tadeusza Różewicza od 2018. W 2024 roku skupiał się na postaci Tadeusza Różewicza ze względu na dziesiątą rocznicę śmierci poety. W nowym cyklu zaś koncentruje się na tłumaczach lektur codziennych, kultury popularnej i tych, którzy kształtowali naszą czytelniczą osobowość. Innymi słowami – chcemy zaprosić osoby tłumaczące książki zbójeckie.
nspiracją dla tytułu projektu była oczywiście twórczość Adama Mickiewicza, patrona Muzeum Pana Tadeusza. W „Dziadach” części IV Gustaw-Konrad mówi bowiem tak:
„Wszakże lubisz książki świeckie?…
Ach, te to, książki zbójeckie!
Młodości mojej niebo i tortury!
One zwichnęły osadę mych skrzydeł
I wyłamały do góry,
Że już nie mogłem na dół skręcić lotu”.
To więc dzieła, które, czytane przez Gustawa-Konrada w młodości, wpłynęły na jego światopogląd i emocje na tyle, że nadal funkcjonują w nim w wieku dorosłym i sprawczym. W zbiorowej świadomości termin ma bardziej pozytywny wydźwięk niż w dziele Mickiewicza. Odnosi się do tekstów czytanych niekoniecznie w młodości, które poruszyły czytelnika na tyle, że mimo upływu czasu żyją w nim nadal – i często spoglądamy na nie bardziej z nostalgią, wzruszeniem czy wdzięcznością. Bohaterami tej edycji będą więc również ci, bez których dzieł „zbójeckich” by nie było, czyli tłumacze-legendy. „Legendarne” będą tłumaczone przez nich dzieła, ale czasem także ich biografie, ze względu na translatorski dorobek.
W tej edycji będziemy gościć tłumaczy, którzy umilają czas, budują naszą wyobraźnię i przez których nie wykonujemy czasem swoich obowiązków, zatopieni w lekturze. Spotkamy się na przykład z Ingą Sawicką, tłumaczką kryminałów o morderstwach w małych szwedzkich miasteczkach, Jerzym Kochem – przekładającym z języka niderlandzkiego, niemieckiego i afrikaans, Tomaszem Kwietniem – tłumaczem z włoskiego między innymi dzieł Umberta Eco, a także tłumaczami komiksów, a nawet gier.
Spotkania będą odbywać się raz w miesiącu, od marca do listopada na dziedzińcu Muzeum Pana Tadeusza. W ramach tej edycji zaplanowaliśmy ponownie warsztaty – z tłumaczenia poezji oraz prozy, z języków „większych” i jednego „mniejszego”. Dodatkowo wszystkie spotkania będą transmitowane i możliwe do ponownego odtworzenia oraz tłumaczone na Polski Język Migowy.
