Noc świętojańska – najważniejsze święto w estońskim kalendarzu

Noc świętojańska (Jaaniõhtu) obchodzona z 23 na 24 czerwca oraz Dzień św. Jana (24 czerwca; Jaanipäev) to najważniejsze święto w estońskim kalendarzu. Dzień św. Jana, choć „schrystianizowany”, opiera się o przedchrześcijańską tradycję świętowania przesilenia letniego – najdłuższego dnia i najkrótszej nocy w roku. W Estonii, podobnie jak w całej Europie Północnej, do dzisiaj zachowały się liczne obyczaje związane ze świętowaniem przesilenia.

Czas przesilenia letniego to w Estonii, za sprawą przypadającego na 23 czerwca Święta Zwycięstwa (Võidupüha), długi weekend. Miasta pustoszeją a świętowanie odbywa się na łonie natury, nad morzem, na wyspach.

Tradycje świętojańskie

Najkrótsza noc w roku przypada z 21 na 22 czerwca, ale za sprawą chrystianizacji przesilenie letnie przesunięto i przemianowano na Wigilię i Dzień św. Jana (23-24 czerwca). Ta próba włączenia obrzędowości pogańskiej do chrześcijańskiej podyktowana była z bezowocną walką z obchodami przesilenia letniego. Pomimo tych starań, oprócz nazwy i daty, to jednak obyczajowość pogańska dominuje aż do dziś.

Najważniejszym symbolem tego święta jest ognisko. Estończycy świętując rozpalają wysokie ogniska, zbierają się wokół nich, skaczą przez nie. Tradycja ta ma zapewnić dostatek i uchronić przed nieszczęściem – brak ognia tej nocy może sprowadzić nieszczęście na domostwo w postaci pożaru. Ogień odstrasza również złe duchy, dzięki czemu latem można liczyć na dobre żniwa – Dzień św. Jana na wsi jest także końcem prac wiosennych i początkiem letnich: sianokosów i później żniw.

Ciekawostką jest, że jedna z teorii, ukuta przez byłego prezydenta Lennarta Meriego w książce Hõbevalge (Srebrno-biały), mówi, że ogniska są pozostałością po uderzeniu meteorytu Kaali w Saremę. Wydarzenie to miało zostać odczytane wówczas jako upadek słońca na ziemię, a ogniska mają odtwarzać tamto wydarzenie.

Ważną częścią nocy świętojańskiej są obyczaje związane z płodnością. W czasie świętowania Estończycy bujają się również na ogromnych trapezowych huśtawkach, ucztują oraz zgodnie z tradycją tańczą i śpiewają. Stąd wypływają wątki romantyczne – kobiety mogą tej nocy znaleźć mężów, mężczyźni żony. Tradycja podpowiada, że ci, którzy wybiorą się do lasu i znajdą tej nocy kwiat paproci, który według podań kwitnie tylko tej nocy, zapewnią sobie bogactwo i dostatek na całe życie. W estońskiej mitologii tę część obyczajów odnaleźć można w historii kochanków Koita (Świt) i Hämarik (Zmierzch). Para widuje się raz w roku w czasie najkrótszej nocy, by spędzić ze sobą krótką chwilę, wymienić kilka pocałunków.

Świętowanie trwa do rana.