Paide (niem. Weißenstein). Miasto w górnym biegu rzeki Parnawy. Stolica historycznej Jerwii. Siedziba władz administracyjnych regionu Järvamaa. Liczba mieszkańców 8,0 tys. Powierzchnia 10,12 km². Za sprawą centralnego usytuowania, tak w swym regionie jak całym kraju, miasto zwane jest Sercem Estonii (Eestimaa süda). W bezpośrednim jego sąsiedztwie krzyżują się ważne na skalę kraju ciągi komunikacyjne; z północnego wschodu na południowy zachód biegnie przez Paide szosa Rakvere–Pärnu, tuż pod miastem (w Mäo) przecinana przez szosę Tallinn–Tartu. Dzieje Paide biorą początek na Vallimägi (Wallberg), gdzie wśród pagórków, nad rzeką Parnawą i jej dopływami oraz bagniskami i torfowiskami (Mündi soo, Prääma raba), pokrytymi mchem, olszyną i karłowatymi brzózkami, zatem w punkcie z natury wyjątkowo obronnym, stał staroestoński gród. Po zdobyciu Estonii niemieccy rycerze-zakonnicy przystąpili 1265 do wznoszenia w tym miejscu murowanego zamku. Jako materiału budowlanego użyto kamienia wapiennego i stąd niemiecka nazwa warowni Weißenstein (Biały Kamień). Powstała wokół zamku osada uzyskała 1291 ryskie prawa miejskie. Podczas powstania nocy św. Jerzego przybyli do Paide na rokowania pokojowe czterej przywódcy estońscy, po czym wraz ze swymi trzema towarzyszami zostali podstępnie zamordowani (4 V 1343). Miasto stanowiło przedmiot zaciętych walk w cyklu wojen inflanckich oraz zbrojnego konfliktu polsko-szwedzkiego 1600–1611 (oblężenie Białego Kamienia 31 V–30 IX 1602; zwycięstwo pod miastem Jana Karola Chodkiewicza 25 IX 1604). Ich rezultatem uległo tak poważnym zniszczeniom, iż 1636 zostało usunięte ze spisu miast i włączone do dóbr ziemskich Mäo (Mexhof im Kirchspiel Weißenstein). Przywrócenie praw miejskich 1783. Odtąd stolica powiatu w Tallinna asehaldurkond i Eestimaa kubermang (Kreis Jerwen, Kreis Weissenstein; Järva kreis, Paide kreis; Йервенский уезд, Эрвенский уезд, Вейсенштейнский уезд). W okresie ESRR pod Paide, 10 km na wschód, znajdował się od 1939 radziecki aerodrom wojskowy (Koigi lennuväli). 1989 miasto liczyło 10,8 tys. mieszkańców. Dziś poza funkcjami administracyjnymi pełni rolę ośrodka kulturalnego i gospodarczego dla okolicznego, przeważnie rolniczego maakondu. Główną pamiątkę przeszłości stanowią rzecz jasna resztki średniowiecznego zamku. Rozbudowywany i modernizowany zgodnie z wymogami kolejnych epok aż po połowę XVI w. był on w wiekach XVI–XVII wielokrotnie oblegany przez wojska rosyjskie, szwedzkie i polskie. Często przechodził z rąk do rąk (1602–1608 znajdował się we władaniu Polaków). Po zawieruchach wojennych obrócił się w ruinę. 1895–1897 przeprowadzono prace konserwatorskie. Rdzeń kompleksu zamkowego to ośmiokątny stołp wysokości 30 m zwany Vallitorn lub Pikk Hermann (Długi Herman). Podczas II wojny światowej wieża została wysadzona w powietrze przez wycofujące się 1941 wojska radzieckie. Odrestaurowana 1990–1993 służy dziś m.in. celom muzealnym; jest nadto symbolem miasta, widnieje też w jego herbie. Rozłożona u stóp wzgórza zamkowego białokamieńska starówka wokół Keskväljak oraz wzdłuż wychodzących zeń Tallinna tänav, Pärnu tänav i Pikk tänav zawiera kilka godnych uwagi klasycystycznych budowli. Kościół Świętego Krzyża (EELK Paide Püha Risti kogudus) pierwotnie z XVI w. istnieje w obecnej formie od 1847– 1858. Jedna z ekspozycji działającego od 1905 Järvamaa Muuseum ukazuje wystrój apteki z XVIII w. Lembitu park, w którym stoi budynek muzealny, założony został 1936–1937, a dzisiejszą postać ma od lat 80. Południową granicę miasta wyznacza Pärnu jõgi.
Opis miasta pochodzi z monografii „Estonia. Monografia krajoznawcza” Jarosława Swajdo.
