Haapsalu

0
989

Haapsalu (niem. i szw. Hapsal). Miasto w zachodniej części kraju. Siedziba władz administracyjnych regionu Läänemaa. Port morski. Uzdrowisko klimatyczne i balneologiczne (jedno z najstarszych w kraju). Miasto leży u południowego brzegu zatoki swego imienia (Haapsalu laht). W przekładzie z języka estońskiego jego nazwę można odczytać jako zagajnik osikowy (осиновая роща). Ślady bytności ludzkiej w tych okolicach sięgają VI w. Miejscowość założona została między 1260 a 1270 jako kolejna po Leal i Alt-Pernau siedziba biskupstwa ÖselWiek (Saare-Lääne). Uformowana przy niej osada kupiecko-rzemieślnicza otrzymała 1279 prawa miejskie oparte na wzorcu ryskim. Po przeniesieniu stolicy biskupiej do Arensburga na Ozylii miasto straciło na znaczeniu politycznym, a zajęcie tych terenów przez Rosję początkiem XVIII w. poskutkowało także spadkiem jego rangi strategicznej. Odkrycie i zbadanie u zarania kolejnego stulecia zdrowotnych właściwości tutejszego szlamu morskiego, czego dokonał bałtoniemiecki lekarz Karl Abraham Hunnius (1797–1851), uczyniło z Hapsal znane uzdrowisko bałtyckie. 1805 powstały pierwsze urządzenia kąpieliskowe. Regularne kuracje rozpoczęto 20 lat później. Haapsalu ściągało kuracjuszy krajowych i zagranicznych (Finlandia, Szwecja, Niemcy). Modne było zwłaszcza wśród petersburskiej arystokracji; letnie miesiące spędzała w Гапсаль rodzina carska tudzież takie osoby jak np. kompozytor Piotr Czajkowski. Rozwój uzdrowiska przyczynił się do ogólnego ożywienia gospodarczego miasta. To przede wszystkim z myślą o kuracjuszach doprowadzono 1905–1907 szerokotorową linię kolejową z Tallinna (Keila–Haapsalu raudtee). 1783–1917 miasto było siedzibą władz powiatowych (Kreis Wiek; Haapsalu kreis; Гапсальский уезд, Викский уезд). W Hapsal przyszedł na świat Ferdinand Johann Wiedemann (1805–1887), badacz języków ugrofińskich, autor pierwszego słownika estońsko-niemieckiego (1869) oraz gramatyki języka estońskiego (1875). Do 1944 okolice miasta tworzyły jedno z głównych skupisk Szwedów Przybrzeżnych. W starym porcie zaprasza przy Sadama tänav 32 powołane 1992 muzeum tej ludności (Rannarootsi Muuseum, Aibolands Museum). W okresie radzieckim liczba mieszkańców wzrosła przez 8,5 tys. (1959) oraz 13,0 tys. (1979) do 15,1 tys. (1989). Schyłkiem tej epoki (1989) Rosjanie stanowi 25,4% (a wraz z Ukraińcami i Białorusinami 30,8%). Obecnie na obszarze 10,6 km² żyje 10,1 tys. (82% Estończyków). W gospodarce miasta dominuje przetwórstwo spożywcze (zwłaszcza ryb) oraz przemysł lekki. Miasto odgrywa istotną rolę w regularnej komunikacji promowej z wyspami Archipelagu Moonsundzkiego. Z Rohuküla sadam, przystani promowej we wsi Rohuküla gm. Ridala, 6 km na zachód od Haapsalu, odbijają promy pasażerskie na Hiumę i Vormsi. W turystyce Haapsalu określane bywa mianem Bałtyckiej Wenecji. Historyczne centrum miasta zajmuje wąski półwysep, mocno wrzynający się między Eeslaht od zachodu i Haapsalu Tagalaht od wschodu (obie zatoki są fragmentami Haapsalu laht), przecięty przybrzeżnymi wodami Suur viik (Große Wiek) i Väike viik (Kleine Wiek). Starówka, ze średniowiecznym ciągiem ulicznym i drewnianą zabudową pochodzącą przeważnie z wieków XIX–XX, obramowana jest od strony morza pasami zieleni przy Õhtu kallas (Wieczorne Wybrzeże), Vaikne kallas (Ciche Wybrzeże) i Aafrika kallas inaczej Aafrika rand (Wybrzeże Afrykańskie). Ku południu rozprzestrzeniają się dzielnice mieszkaniowe i przemysłowe. Główną pamiątką przeszłości jest usytuowany na sztucznym wzniesieniu w centrum miasta kompleks zamkowo-katedralny. Powstała w XIII w. i rozbudowana w następnych stuleciach warownia, pierwotnie rezydencja biskupia, strzeżona była przez potężne mury obronne grubości do 1,8 m i wysokość 10–15 m (do dziś przetrwało ok. 800 m). Wespół z fortyfikacjami miejskimi tworzyły one jedną linię obronną. Wraz z zajęciem Estonii przez Szwedów w XVII w. zamek przestał służyć celom obronnym, zaś w kolejnym stuleciu, po częściowym wyburzeniu murów przez Rosjan, obrócił się w ruinę. Ok. 1270 zakończono budowę pierwszego kościoła katedralnego. Wzniesiony w międzyepoce romańsko-gotyckiej został on później poszerzony o okrągłą kaplicę chrzcielną i zakrystię, by przy 425 m² stać się jednym z największych jednonawowych kościołów Bałtyki. Poważnie uszkodzona 1563 podczas wojny inflanckiej świątynia została odrestaurowana przez Szwedów w I połowie XVII w. 1688 kościół padł pastwą pożaru, a 1726 ofiarą burzy. Między 1886 a 1889 poddano go rekonstrukcji, częściowo sfinansowanej z datków miejscowych Niemców. Ze świątynią związana jest popularna legenda; głosi ona, iż w środkowym oknie baptysterium ukazuje się podczas pełni księżyca w sierpniowe noce Biała Dama; postać owa miała być ukochaną jednego z zamkowych kanoników, która za swe kontakty z duchownym zamurowana została w ścianie katedry. Wśród innych budynków uwagę zwraca późnobarokowy (1775) Stary Ratusz, w którym znalazło lokum regionalne Laänemaa Muuseum. Z tego samego okresu pochodzi sąsiedni dom pastora Glecknera. Wzniesiony 1772 gościł 1804 cara Aleksandra, a od 1840 mieści aptekę. Nieodległy EELK Jaani kirik powstał w XVI w. efektem przebudowy magazynu handlowego, a 1690 otrzymał wieżę (obecna 1856). W budynku niegdysiejszego magistratu miejskiego Rüütli tänav 2 przebywał 1715 car Piotr Wieki. Nad Tagalaht stoi dom zdrojowy z przełomu XIX i XX w. Rzucającym się w oczy obiektem, poniekąd symbolem Haapsalu, jest zlokalizowany w zachodniej połaci miasta drewniany budynek dworca kolejowego. Wzniesiony 1907 stanowił końcowy punkt uruchomionego podówczas żelaznego szlaku z miejscowości Keila, 25 km na zachód od Tallinna (1920 trasę przedłużono do portu Rohuküla). W chwili otwarcia dworzec dysponował najdłuższym (214 m) zadaszonym peronem w Europie, dostawionym z okazji wizyty w Haapsalu cara Mikołaja II. Obecnie do Haapsalu nie docierają już pociągi. Mimo protestów społecznych odcinek Riisipere–Haapsalu został dla ruchu pasażerskiego zamknięty 1995 i zlikwidowany 2004. Tereny dworcowe wykorzystywane są przez muzeum kolejnictwa (Eesti Raudteemuuseum). Eksponuje ono m.in. stare lokomotywy i wagony. Wzdłuż dawnych torów kolejowych ku Riisipere prowadzi na odcinku ok. 50 km trasa rowerowa. Za dworcem kolejowym rozciąga się od zachodu park leśny i plaża Paralepa (Ranna tee 2). Od południozachodu przylega do miasta alevik Paralepa (Ridala vald). Ciut dalej w tym samym kierunku, a niecałe 5 km od centrum miasta, w obrębie Kiltsi küla (niem. Weißenfeld) znajdują się resztki pałacu należącego ongiś do rodu UngernSternberg. 1523 wspomniano po raz pierwszy sąsiedni rycerski majątek ziemski (Linden im Kirchspiel Roethel in Wiek; Ungru mõis). Rzeczony obiekt (Lindenhof) wzniesiony został w latach 90. XIX w. jako kopia zamku Merseburg w Sachsen-Anhalt. Nigdy całkiem nie ukończony stoi w ruinie od lat 40. dostarczając w czasach radzieckich materiału budowlanego dla pobliskiej wojskowej bazy lotniczej. Typowym suwenirem przywożonym z Haapsalu są wełniane szaliki wyrabiane tutaj od XIX w.

 

Opis miasta pochodzi z monografii „Estonia. Monografia krajoznawcza” Jarosława Swajdo.

Poprzedni artykułPõlva
Następny artykułPłyta Mihkela Polla zdobyła tytuł najlepszego estońskiego albumu muzyki klasycznej
Jarosław Swajdo
Pasjonat Estonii i Łotwy, szczególnie zaś historycznej Estlandii, historycznej Liwlandii i historycznej Kurlandii, jako wschodnich rubieży Zachodniego Świata. Swą fascynację tą połacią Europy, definiowaną przezeń jako Bałtyka Właściwa, wywodzi z lat osiemdziesiątych, zatem okresu, kiedy Bałtowie pod swymi trójkolorowymi narodowymi banderami podjęli wspaniałą walkę o coś, co wtedy wydawało się tak mało realne. Dziś natomiast, gdyby zaistniała ku temu sposobność, prawdopodobnie zamieniłby swą Centralnopolskę (as country of residence) na jakąś powiedzmy Lipawę, Windawę, Parnawę. Atoli ową bałtycką fascynację niewątpliwie po części opiera również na pewnej przeciwwadze, przeciwwadze miejscami może nawet ekstremalnej, względem innej swej wielkiej miłości, tej mianowicie do kręgu latyńskiego.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj